Sistema demokratikoak eta sistema autoritarioak

Estatuak sailkatzeko beste irizpide bat politika-erregimena edo boterea lortzeko modua da.

Estatu demokratikoak

Estatuaren boterea eta gobernuaren erabakiak legeak, konstituzioak oro har, mugatzen ditu. Demokraziak zuzenbide-estatuak dira, eta hiritarrek onetsitako legeetan oinarrituz jarduten dute.

Subiranotasuna herriaren esku dago. Estatuarekin zerikusia duten erabakiak hiritarrek berresten dituzte, zuzenean (erreferenduma eginez) nahiz zeharka edo ordezkaritza bidez (ordezkari politikoak aukeratzeko botoak emanez). Sufragio unibertsala aitortzen da, eta hauteskundeetan boto sekretua ematen da.

Demokrazian, ideologia- eta politika-aniztasuna onartzen da. Pentsaera guztiak askatasunez adieraz daitezke, eta hiritarrek elkartzeko eta era guztietako alderdi politikoak sortzeko eskubidea dute, betiere indarreko legeria betez gero. Alderdi politiko eta sindikatu bakoitzak ideologia jakin bat izaten du. Biztanle multzo baten pentsaera islatzen dutenez, gobernura iristen edo oposizioko kide izaten saiatzen dira. Batzuetan, hainbat alderdik bat eginik gobernatzen dute, alderdi anitzeko gobernua osatuz.

Estatu demokratikoetan, botereak bereizita egoten dira: botere legegilea legebiltzarraren eskumena izaten, betearazlea gobernuarena eta judiziala justizia-auzitegiena.

Estatu autoritarioak

Herriari estatuarekin zerikusia duten erabakiak hartzeko eskubidea aitortzea ez da izan lorpen erraza estatu demokratikoetan, kontzientziazio- eta salaketa-lan luzearen emaitza baizik. Herrialde batzuetan lortzeke dago oraindik, boterea lagun edo talde pribilegiatu bakar baten esku baitago.

• Monarkia absolutuan, erregeak, legeak ezartzeaz gain, gobernatu ere egiten du, erabateko boterea duelako. Kargua oinordetzan hartzen da, belaunaldiz belaunaldi (gurasoengandik seme-alabengana). Erregea jainkotzat hartzen dute, eta sakratua izaten da, beraz. Saudi Arabian eta Asiako hainbat gobernutan monarkia absolutua da nagusi.
• Diktadura absolutuan, lagun bakar batek agintzen du, alderdi politiko nahiz etnia nagusiaren laguntzaz edo armada (indarkeria) erabiliz botere-kargu gorena bereganatzeko. Hiritarrei ez zaie aitortzen inolako eskubiderik, eta gobernuari ez zaio ezartzen inolako kontrolik. Oro har, botereko alderdiarekin bat ez datozen jarduera politikoak mugatu egiten dira, eta ez da egiten hauteskunde librerik. Erregimeneko agintari gorenak hiru botereak bereganatzen ditu: legegilea, betearazlea eta judiziala. Latinoamerikako, Afrikako eta Asiako hainbat estatutan gobernu absolutuak dituzte.

Gobernuz Kanpoko Erakundeak

Sistema politikoen antolamendua gorabehera, alderdi politikoez edo gobernu-erakundeez bestelako elkarte independenteak sortzeko premia izan ohi dute gizabanakoek, helburu jakin batzuen alde aritzeko. GKE-en iturburuak anitzak izaten dira: hiritar taldeak, sozietateak, enpresak eta era guztietako ekimen pribatuak.

Horrelako erakunde batzuek milaka kide dituzte, eta kide guztiek partaidetza aktiboa dute, diru-ekarpenak edo borondatezko lanak eginez.

GKE batzuek oso eremu zabaletan jarduten dute edo zeregin ugari gauzatzen dituzte, eta, dedikazio handia eskaini behar izaten denez, langileak edo kolaboratzaileak hartzen dituzte. GKE-en erakundeen zereginak eta eragina areagotu egin dira arian-arian, eta, gaur egun, zenbaitek tokian tokiko estatuko nahiz nazioarteko gobernuak edo enpresa garrantzitsuak presionatzeko erabiltzen dute beren gizarte-oihartzuna.

Erakunde humanitarioak

Besteak beste, premia gorrian daudenei laguntzeko edo egoera oso larrien (hala nola, goseteen, natura-hondamendien edo gerren) ondorioak murrizten saiatzeko sortzen dituzte hiritarrek horrelako erakundeak. Gehienetan, zuzeneko ekintza humanitarioak egiten dituzte: elikagaiak, sendagaiak eta premiazko produktuak banatu.

Nazioarteko Gurutze Gorria, Manos Unidas, Intermón-Oxfam eta Mugarik Gabeko Medikuak aritzen dira horretan.

Ingurumenaren aldeko erakundeak

Naturan gero eta arazo gehiago daude giza jardueren ondorioz, eta sarritan kalte konponezinak eragiten dira. Zenbait erakundek natura-ondarearen suntsipen konponezina salatzen dute munduko hainbat udal-eremutan. Ildo horretan, natura babesteko eratutako hainbat talde txikik bat egin eta nazioarteko erakundeak eratu dituzte, elkarrekin harremanetan egoteko eta informazioa trukatzeko. Aipa ditzagun bi adibide: Greenpeace eta WWF.

Garapenaren aldeko elkarteak

Premiazko eta beharrezko arreta emateaz gain, GKE-ek garapen pertsonal eta kolektiboaren alorra ere jorratzen dute, marjinazio- edo bazterketa-arriskuan dauden komunitateak babestuz. Komunitate horien giza eskubideak ez dira errespetatzen, eta, ondorioz, lekuz aldatzera behartzen edo desagerrarazi egiten dituzte.

Human Wacth eta Nazioarteko Amnistia erakundeek giza eskubideen kontrako ekintza deitoragarriak salatzen dituzte herrialde askotan. Gobernu batzuek ez dituzte ongi hartzen horrelako erakundeak, beren jokaerak edo akatsak mundu osoan ezagutzera ematen dituztelako.